ماجرای آشنایی ایرانشناس ارمنی با آیین شب یلدا در اصفهان

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی بنیاد سعدی، برنامه «شب چله با فارسی گویان جهان» با حضور فارسی دانانی از کشورهای روسیه، افغانستان، ارمنستان، قرقیزستان، گرجستان، پاکستان، عراق و هند به‌صورت زنده در صفحه اینستاگرام بنیاد سعدی برگزار شد.

این برنامه با اجرای فوژان احمدی گوینده صداوسیما و دکترای زبان و ادبیات فارسی و حضور سوگل مشایخی دکترای جامعه شناسی فرهنگی و دانش آموخته ادبیات و مدرس دوره‌های مثنوی و حافظ شناسی، نسرین تیموریان، مدیرکل روابط عمومی سامانه جامع کتاب و فرهیختگان بوکبال و دبیر ملی باشگاه‌های کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همراه بود.

احسان شکراللهی رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی در هند، ماریا گن استاد دانشگاه دولتی زبان شناسی و مسئول مرکز آموزش زبان فارسی مسکو، حامد باقری شاعر و عضو خانه ادبیات افغانستان، آرمینا سرکیسیان استاد زبان فارسی دانشگاه دولتی زبان‌های خارجی ایروان ارمنستان، نورلان بیک بالتابایف استاد زبان فارسی دانشگاه بیشکک قرقیزستان، صوفیا گاگوشیدزه مسئول آموزش زبان فارسی در دانشگاه تفلیس از طرف رایزنی فرهنگی ایران در گرجستان، احمد شهریار شاعر، مترجم و پژوهشگر پاکستانی، اشواق صباح استاد زبان فارسی رایزنی فرهنگی ایران در عراق و کارمند دانشگاه بغداد هم از جمله مهمانان مجازی این برنامه بودند.

در ابتدا فوژان احمدی، مجری برنامه با ارج نهادن به زحمات بنیاد سعدی در راستای گسترش زبان فارسی در جهان گفت: بنیاد سعدی همراه دیگر سازمان‌ها، حدود ۱۰ سال است، تلاش می‌کند زبان فارسی را در تمام دنیا گسترش دهد و ما به هرکس از کشورهای خاورمیانه و دورتر به زبان فارسی عشق می‌ورزد و در تلاش است تا متون کلاسیک و امروز فارسی را بخواند و بفهمد، افتخار می‌کنیم و دوست داریم روز به روز بر تعداد این افراد اضافه شود.

خوشحالی جوان ایتالیایی از دانستن گویش فارسی

در ادامه سوگل مشایخی، مدرس دوره‌های مثنوی و حافظ شناسی درباره شب چله گفت: مناسبت‌های دینی و آیینی، ایستگاه‌هایی برای تأمل و تفکر دوباره و بهانه‌ای برای مطالعه بیشتر هستند تا تغییری در ما ایجاد شود، وگرنه صرف برگزاری آیین ها ما را در زمره مناسک گرایانی قرار می دهد که به معانی آن توجه نمی‌کنیم.

وی با بیان اینکه افتخار می‌کنم در کشورم سازمان‌ها و بنیادهایی نظیر بنیاد سعدی برای گسترش زبان فارسی هستند، افزود: خوشبختانه کتاب‌های خوبی در زمینه آموزش زبان فارسی در بنیاد تألیف شده است و دانشجویان و اساتید خارجی از آن استفاده می‌کنند.

مشایخی با اشاره به تجربه رویارویی با یک استاد جوان ۴۰ ساله ایتالیایی و مدرس زبان فارسی در دانشگاه آکسفورد در همایش مولانا گفت: جمله اول این جوان اهل ایتالیا این بود که «خوشحالم و افتخار می‌کنم که به شیرین ترین زبان جهان صحبت می‌کنم.» و من خوشحالم که چنین ادبیات غنی داریم و اولین و بزرگترین دارایی ما فرهنگ و زبان فارسی است.

وی سپس درباره تاریخچه شب چله توضیح داد: اولین اقوام از سمت فلات ایران و سیبری (مناطق سردسیر کم خورشید) آمدند و توجهشان به خورشید، فصلها و انقلاب زمستانی جلب و در نتیجه تلفیقی از آیین میترا و مهرپرستی ایجاد شد و افراد خانواده برای پیروزی نور بر ظلمت کنار هم جمع شدند.

مشایخی با اشاره به آیین‌ها و عناصر مورد استفاده در شب چله گفت: یکی از این عناصر قرار گرفتن کنار یکدیگر است که موجب تبادل اطلاعات و افزایش نور و آگاهی می‌شود. عنصر بعدی طرب و شادی و سازهایی است که در این شب نواخته می‌شود. همچنین خوراکی‌ها، خواندن شعر و گرفتن فال نیز جزو عناصر بعدی هستند.

انتقال اشعار فارسی به کمک بزرگترها به نسل آینده

در ادامه، نسرین تیموریان، مدیرکل روابط عمومی سامانه جامع کتاب و فرهیختگان بوکبال با اشاره به اینکه در حوزه فعالیت‌هایش در تشکیل کتابخانه‌ها به دو نکته توجه داشته‌اند، افزود: یکی از بهترین وسایلی که به کمک آن در سنین سالمندی فضای همدلی و همفکری فراهم می‌شود، کتاب است. با کمک کتابخوانی گفت‌وگوها و تعاملات شیرینی اتفاق می‌افتد که از آسیب‌های این سن مانند بیماری آلزایمر و افسردگی پیشگیری می‌کند.

تیموریان با بیان اینکه در حوزه آیین‌های سنتی تجربه شیرینی داشتیم، گفت: این تجربیات ما بر اساس تعامل افراد خانواده برای شاهنامه و مثنوی خوانی است. حتی ما بزرگترهایی داشتیم که سواد نداشتند، اما با خوانش و تکرار شاهنامه و مثنوی آن‌ها را حفظ کرده و به نسل‌های بعد و نوه‌های خود برای تلطیف روح منتقل کرده‌اند.

مردم در مسکو با چهارماه فارسی آموزی می‌توانند شعر بخوانند

اولین مهمان فضای مجازی بنیاد سعدی، ماریا گن، رئیس مرکز زبان فارسی رایزنی فرهنگی ایران در مسکو بود و درباره چگونگی جشن شب چله در این کشورش گفت: تا قبل از شروع ویروس کرونا، مراسمی در دانشگاه مسکو داشتیم و امروز نیز جشن شب چله معمولاً برای فارسی آموزان تازه وارد در دانشگاه برگزار می‌شود. این بچه‌ها تنها چندماه فارسی را آموخته بودند و ما آنها را از دانشگاه‌های مسکو کنار هم جمع کردیم و برای آنها شب چله گرفتیم که این دانشجویان حتی توانستند شعری حفظ کنند و بیشتر به مسابقه و فال حافظ علاقه داشتند.

ماریا گن با بیان اینکه ما رسم شب چله را در روسیه نداریم، افزود: با وجود اینکه این رسم را در روسیه نداریم، سال‌هاست در مرکز مراسم خوبی در این زمینه داشتیم. سال پیش همزمان با شروع کرونا، این جشن را به صورت برخط برگزار کردیم. امسال نیز با وجود کرونا و همه مشکلات، تصمیم گرفتیم برای اولین بار شب چله را برای فارسی آموزان مرکز برگزار کنیم و ۳۰ آذرماه همزمان با پایان دوره فارسی آموزی، هم اختتامیه دوره و هم شب چله برگزار می‌شود.

وی افزود: در حال حاضر استاد سطح مقدماتی زبان فارسی هستم و شاهد بودم افرادی برای فارسی آموزی مراجعه می‌کردند که دانشجو نبودند و جزو عامه مردم از ۱۴ تا ۷۰ سال بودند که به فرهنگ و زبان ایران علاقه‌مند بودند و می‌خواستند شعر حفظ کنند و بخوانند و در این مراسم کسانی را می‌بینیم که با چهارماه فارسی آموزی با وجود مشغله کاری، می‌توانند شعر بخوانند.

گن در پایان شعری از حافظ با مطلع «ساقی به نور باده برافروز جام ما / مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما» برای حضار خواند.

آموزش زبان فارسی در مدارس هند

در ادامه، احسان شکراللهی، رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی در دهلی نو نیز درباره وضعیت زبان فارسی در هند گفت: در سال ۲۰۲۰ مجلس هند قانونی تصویب کرد که در سیاست جدید، زبان فارسی از دایره زبان‌های خارجی بیرون آمد و به عنوان یکی از زبان‌های کلاسیک امکان آموزش در مدارس هند را به دست آورد. بنابراین، هندیان از لحاظ هویت شناسی چاره‌ای جز زنده نگه داشتن زبان فارسی ندارند.

برگزاری هرساله برنامه شب چله در قرقیزستان

نورلان بیک بالتابایف، استاد زبان فارسی دانشگاه بیشکک قرقیزستان در ابتدای صحبت هایش درباره وضعیت زبان فارسی در کشورش گفت: هرسال کیفیت آموزش بهتر می‌شود و همه این‌ها با کمک و یاری رایزنی فرهنگی ایران و حمایت مستقیم بنیاد سعدی در قرقیزستان صورت می‌گیرد. در حال حاضر در چهار یا پنج دانشگاه و مدرسه محلی قرقیزستان زبان فارسی تدریس می‌شود و البته وضعیت ما قابل مقایسه با هند و روسیه که جمعیت بیشتری دارند، نیست، اما مجموع فارسی آموزان بالغ بر هزار نفر می‌شود.

وی درباره شب چله در قرقیزستان نیز توضیح داد: چندسال است که در کشور ما همزمان با آداب و رسوم قدیمی ایرانیان مانند نوروز و… دانشجویان با جشنی زیبا با شب چله آشنا می‌شوند و هرسال برنامه‌ای به این منظور در نظر گرفته می‌شود و امسال هم این برنامه در مرکز ایران شناسی فردوسی کتابخانه ملی قرقیزستان با حضور مهمانان مختلف برگزار می‌شود.

بالتابایف در پایان شعری از حافظ با مطلع «گفتم غم تو دارم / گفتا غمت سر آید» خواند.

شب چله را در اصفهان شناختم

‌آرمینا سرکیسیان، استاد زبان فارسی دانشگاه دولتی زبان‌های خارجی ایروان ارمنستان نیز در این برنامه به دوران تحصیل خود در شهر اصفهان اشاره کرد و گفت: در دوران تحصیل در ایران و شهر اصفهان بهترین دوستان را پیدا کردم که هرگز فراموش نمی‌کنم و من اینجا (در ارمنستان) مانند ایران دوستی که بتوانم نام آنها را دوست بگذارم، ندارم.

سرکیسیان با اشاره به اینکه دوستان اصفهانیش میزبانان خوبی بودند و در تمام مراسم‌ها و اعیاد او را دعوت می‌کردند، گفت: من غیر از اینکه استاد زبان فارسی هستم، کارمند رایزنی فرهنگی هم هستم و رایزنی فرهنگی اخیراً یک ماه برنامه های مختلفی مثل کرسی ایرانشناسی برگزار کرده است.

سرکیسیان در پایان صحبت‌های خود شعر حافظ با مطلع گفتم غم تو دارم / گفتا غمت سرآید را خواند.

شب چله را خیلی دوست دارم

‌اشواق صباح، استاد زبان فارسی رایزنی فرهنگی ایران در عراق و کارمند دانشگاه بغداد دیگر مهمان این برنامه بود که درباره برگزاری شب چله در عراق عنوان کرد: شب چله در عراق وجود ندارد، اما خودم این شب را خیلی دوست دارم و خاطرات زیادی برایم داشته است.

وی همچنین درباره علت اینکه لهجه عربی ندارد، افزود: مادرم اصفهانی است و لهجه نداشتن من به هنر مادرم برمی‌گردد که توانست زبان فارسی را به خوبی به من یاد دهد، اما خودم هم دوست داشتم فارسی را تمرین کنم.

شیوه برگزاری شب چله در ایران و افغانستان بسیار نزدیک است

در ادامه، حامد باقری، شاعر و عضو خانه ادبیات افغانستان، متولد و ساکن ایران گفت: شیوه برگزاری شب چله در افغانستان و ایران به دلیل اشتراکات فرهنگی دو کشور بسیار به هم نزدیک است.
این شاعر به دلیل روزگار ناخوش افغانستان شعر حافظ را با مطلع «تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد / وجود نازکت آزرده گزند مباد» را خواند.

در ادامه این مراسم صوفیا گاگوشیدزه مسئول آموزش زبان فارسی در دانشگاه تفلیس درباره سابقه آموزش زبان فارسی در گرجستان صحبت کرد و گفت: ما در گرجستان چنین مراسمی نداریم، اما برای دانشجویان فارسی در دانشگاه معمولاً مراسم برگزار می‌کنیم و خیلی با استقبال روبه‌رو می شود، البته در دو سال اخیر به دلیل شیوع کرونا، مراسم نداشته‌ایم. گاگوشیدزه سپس شعری از سعدی خواند.

آیین و رسوم ایرانیان در پاکستان در حال باب شدن است

‌در ادامه، احمد شهریار، شاعر، مترجم و پژوهشگر پاکستانی در پاسخ به اینکه آیا در پاکستان شب چله برگزار می‌شود، گفت: در پاکستان مراسمی نظیر شب چله برگزار نمی‌شود، اما چون مردم پاکستان تحت تأثیر این فرهنگ غنی هستند، آداب و رسوم ایرانیان نظیر سیزدهم نوروز و شب چله در حال باب شدن است.

وی در ادامه خاطره‌ای از این شب بیان کرد و افزود: خاطره خوب من از شب چله سال‌های گذشته این است که در مؤسسه اکو به این مناسبت مراسمی برگزار شد و شعری خواندم که راهی برای فرستادن اشعارم به جاهای مختلف باز شد.

احمد شهریار در پایان شعری از خودش با مضمون شب چله خواند.